Gangen en regelorganen.
Een door een veer aangedreven tandwielhorloge is heel goed te vergelijken met een speelgoedautootje van weleer.
Je wond het op met een sleuteltje, zette het op parket of linoleum en prrrrrrrrt, daar snorde het vrolijk voort, om na enkele seconden al weer tot stilstand te komen.
Op die manier zou je er als tijdmeter niet veel aan hebben, nou ja, voor enkele seconden dan.
Doet zijn intrede het regelorgaan.
Het regelorgaan remt het aflopen van het uurwerk. De Duitstaligen spreken dan ook van Hemmung, remming. De Fransen en Engelsen benaderen het positiever en spreken van echappement resp. escapement: ontsnapping.
Het regelorgaan is het onderdeel van het horloge dat het meest in beweging is, maar zorgt er tevens voor dat het uurwerk minstens net zo veel stil staat als dat het loopt.
Een andere vergelijking: het regelorgaan “hakt” de continue beweging van de raderen (het “aflopen”) in van elkaar te onderscheiden partjes.
Dit leidt tot de tweede taak van het regelorgaan: de partjes dienen van exact gelijke duur te zijn.
Het regelorgaan staat in contact met de rest van het raderwerk via een gangrad. Dit rad zou het liefst continu willen ronddraaien, maar wordt steeds geïnterrumpeerd door het regelorgaan.
Als het dan al even “los” mag, geeft het gelijk een duw aan het regelorgaan, dat daardoor in beweging kan blijven.
Dit contact betreft een subtiel samenspel, en men heeft er vele eeuwen over gedaan om dit samenspel te verbeteren.
Wil het regelorgaan de partjes zo gelijk mogelijk verdelen, en zo efficiënt mogelijk in beweging te blijven,
dan dient aan bepaalde voorwaarden te zijn voldaan.
Dit wordt in technische eisen nader uiteen gezet.
Voor een beter begrip van het iets technischer proza zijn enkele veel gebruikte begrippen nader gedefiniëerd.
Gedetailleerde beschrijving van de meest voorkomende gangen in draagbare mechanische uurwerken zijn
onder de menuknop diverse gangen te vinden.
Al deze gangen omvatten een balans met spiraalveer als regelorgaan,
daarom wordt in het artikel balans en spiraal hieraan uitgebreid aandacht besteed.
✉ dehaas@klokjesluider.nl
☎ 06 4381 7181
© Minimal Strain Design Max M.de Haas, Klokjesluider 2014-2023