Klokjesluider

over horloges

je bent nu hier: home---achtergronden---over horloges



Zakhorloge of polshorloge?

De overgang van zakhorloge naar polshorloge was eerder mode-bepaald dan technisch. Het horloge werd tot en met het begin van de 20e eeuw in een (vest)zak gedragen. Bij de introductie van de spijkerbroek door Levi Strauss in 1873 werd nog een speciaal zakje bestemd voor het opbergen van het horloge. Dit zakje wordt nog steeds zo gemaakt! Polshorloges bestonden allang: Breguet maakte al in 1810 een polshorloge op verzoek van de koningin van Napels, Caroline Murat. Nog eerder, in 1790, maakte Jacquet Droz een horloge aan een armband (twee beugels aan de kast van een zakhorloge). De meeste relevante techniek was al uitgevonden: het shocksysteem met de paraplu door Breguet, automatische opwinding door Perrelet in 1770, de chronograaf door Louis Moinet in 1816. De ontwikkeling van de Zwitserse Ankergang leverde een nauwkeurig en stootvast echappement op. Miniaturisatie was geen probleem, in 1764 maakte John Arnold een ringhorloge met een diameter van 13,5 mm.
Een polshorloge bleef iets voor vrouwen, voor echte mannen was dit niets. Alhoewel sommige mannen wél het nut van een horloge om de pols inzagen (de in zijn tijd beroemde vlieger Alberto Santos-Dumont bestelde in 1904 een speciaal voor hem ontworpen polshorloge bij zijn vriend Cartier), raadpleegden echte kerels een grote knol, geassociëerd met stoomtreinen en dergelijke.

De doorbraak van het polshorloge kwam op praktische gronden door de Eerste Wereldoorlog: in de loopgraven had men geen gelegenheid in vestzakjes te grabbelen.
Daarna ging het snel: in de 20er jaren van de vorige eeuw was het polshorloge algemeen geaccepteerd, in 1930 lag de verhouding tot zakhorloges 50:1. De verdere teloorgang van het zakhorloge werd beslecht door een nieuwe, dynamische levensstijl, waarbij het vest uit de mode raakte.
De technologische ontwikkelingen in mechanische polshorloges waren voor het grootste deel al ontwikkeld in zakhorloges. Als aanvulling en aanpassing werd de afdichtbaarheid van kasten verbeterd met de introductie van de Rolex Oyster, het eerste waterdichte horloge. Afleesbaarheid in het donker werd mogelijk met de toepassing van radium en later tritium en luminova.

Een nauwkeurigheidsrevolutie vond plaats vanaf eind vijftiger jaren van de vorige eeuw. De miniaturisatie van batterijen maakte elektrische horloges zoals de Hamilton 500 mogelijk. De uitvinding van de transistor leidde tot transistorgestuurde uurwerken zoals de Bulova Accutron met stemvork en de ESA Dynotron met balans. De goedkope massaproductie van IC's en kwartskristal-tijdmeting maakte een ongekend nauwkeurige tijdsbepaling beschikbaar voor iedereen.


Beschouwing

Komt het mechanische polshorloge net zo aan zijn einde als het zakhorloge?
Voor nauwkeurige tijdsbepaling is een horloge in onze tijd van radioseinen, mobieltjes, computergestuurde magnetrons en wasmachines allang niet meer nodig.
Er is echter aan een horloge meer te beleven dan tijdmeting alleen. De fascinatie met mechanische uurwerken wordt niet alleen door praktisch nut bepaald, maar ook door bewondering voor mechanisch vernuft, vakmanschap en kunstzinnigheid. Het mechanisch horloge maakt wat dat betreft een wedergeboorte door: de laatste jaren vinden revolutionair nieuwe ontwikkelingen op mechanisch gebied plaats, die vooral imponeren als technische hoogstandjes. Opnieuw wordt teruggevallen op oude technische oplossingen, zoals bijv. de tourbillon, maar vooral dankzij de ontwikkeling van nieuwe materialen en computerinzet bij ontwerp en productie zijn geheel nieuwe constructies mogelijk geworden. Wél net als in de tijd van de eerste zakhorloges: alleen voor de rijken, als sieraad en gadget...
Maar ook is er zoals altijd de hang naar nostalgie: vroeger was alles beter en mooier en begrijpelijker; in deze tijd van gladde "onschroefbare" electronica wordt men weer geboeid door ronddraaiende tandwielen. Bijna iedereen heeft wel een horloge van tante of opa in een laatje liggen, en wat is er mooier dan zo'n herinnering weer tot leven te laten wekken door de horlogemaker?


✉ dehaas@klokjesluider.nl
☎ 06 4381 7181

© Minimal Strain Design Max M.de Haas, Klokjesluider 2014-2023