Waarom zouden wij behoefte aan klokken hebben?
Natuurlijke tijd
De natuur is de grote klok die ons leven bepaalt: dag en nacht, seizoenen, jaren, geboorte, dood en wat zich daartussen afspeelt, alle levende wezens
zijn onderworpen aan deze cyclische natuurverschijnselen.
Vóór de uitvinding van de klok werd op het platteland het leven aan de hand van deze cycli ingedeeld:
dageraad, zonsopgang, het midden van de dag, zonsondergang, nacht....
Nauwkeuriger tijdmeting dan zonnewijzers had men daar niet nodig, want dit waren de ijkpunten die de dagindeling bepaalden; eten, werken, waken, slapen.
De dag werd gevuld met werken, en als het donker werd gingen de dieren op stal, er werd gegeten, men ging naar bed, en stond bij het krieken van de
volgende dag weer op.
Dit ritme is in alle levende wezens ingebed, en als we afgesneden zouden zijn van nauwkeuriger tijdmeting, zou ons lichaam nog
steeds dit cyclische tijdsbesef ervaren.
Kunstmatige tijd
In dit natuurlijke tijdsbesef is de kunstmatige klok te beschouwen als een indringer.
Deze kunstmatige, mechanische klok heeft de tijd voor mensen losgekoppeld van natuurlijke tijdgebonden gebeurtenissen,
en daarmee in zekere zin ook de mens losgemaakt van de natuur.
Waarom dus zouden we behoefte hebben aan klokken?
Die onnatuurlijke behoefte is een vervulling van de wens om tijdsverloop te meten, niet zozeer om te weten hoe laat het is, maar om tijd te kunnen benutten.
Het is de uitvinding van de draagbare klok geweest, die een revolutie in onze beleving en benutting van tijd heeft teweeggebracht.
Zoals het leven op het vroegere platteland kan dienen als voorbeeld van het beleven van natuurlijke tijd, volgt het leven in een grote stad
tijdsbeleving als
nuttige tijd, economische tijd.
De mensen worden niet gewekt door de dageraad of het kraaien van de haan, maar door mechanisch geratel of het beieren van klokken;
hun activiteiten worden volgens een lineaire orde bepaald door het verstrijken van uren, minuten en seconden.
Men synchroniseert zijn handelingen met anderen, en onderlinge afspraken worden opgelijnd aan de hand van een overeengekomen tijdstip.
Onderlinge tijdsafspraken zijn ons van nut, zijn ingebed geraakt in een morele code; al van jongs af aan worden we van dit besef doordrongen;
punctualiteit is een deugd, te laat komen een zonde: als men niet op tijd komt, heeft men iets gemist.
Anderszins beperken dergelijke afspraken ons ook,
dwingen ons in een keurslijf, worden als knellend ervaren.
De tijd is losgekoppeld geraakt van de natuur en is een set van onderlinge afspraken geworden, volgens definities van eenheden van tijd en tijdsverloop,
die onze omgang met elkaar efficiënter laat verlopen.
Dit praktische gebruik van een kunstmatige tijd is pas mogelijk geworden door de uitvinding van het draagbare uurwerk.
Een extra loskoppeling vond plaats toen de mensen zich over grotere afstand en met grotere snelheid gingen verplaatsen: de ontwikkeling van de spoorwegen; tijden van
vertrek en aankomst moesten op grote schaal gestandaardiseerd worden. De locale tijd, nauwkeurig vast te stellen met een zonnewijzer,
werd vervangen door tijd ingedeeld in tijdzones en losgekoppeld van de zonnetijd.
Derhalve nam de behoefte aan steeds nauwkeuriger tijdmeting toe.
Wetenschappelijke tijd
Voor de dagelijkse afspraken is een nauwkeurigheid van enkele minuten voldoende.
Voor onderlinge vergelijkingen zoals bij sport, bij bestudering van natuurkundige fenomenen of bij het bepalen van de lengtegraad op zee is de nauwkeurigste tijdmeting nog niet nauwkeurig genoeg.
(Bij sport leidt dit ondertussen wel tot verdwazing: bij een meetnauwkeurigheid tot op 1/1000 seconde speelt zelfs de afstand van het startpistool tot het oor van de sporter een rol...)
Psychologische tijd
Een geheel andere benadering van beleving van tijd is de psychologische. Dit is tijd die niet objectief te meten is, het is tijdsverloop zoals wij die subjectief beleven.
Dit heeft te maken met onze perceptie, met ons geheugen, met onze motivatie.
Wij allen kennen het verschijnsel dat de tijd soms veel langzamer of sneller lijkt te gaan dan de klok aangeeft.
In ruimere zin hebben wij behoefte aan besef van tijd om gebeurtenissen in de juiste volgorde te plaatsen: oorzaak komt vóór het gevolg. Dit is het begrip chronos: het verloop van de tijd langs een lijn.
Ook hebben wij, eveneens een ruimere tijdmaat, behoefte aan historisch besef: het verschil tussen vroeger en nu. Het historisch besef geeft diepte aan onze persoonlijkheid.
Een ander soort tijdsbesef is het begrip kairos: het juiste moment. Dit besef is ingebed in onze belevingswereld en staat niet per sé in verbinding met de buitenwereld.
Tijdsbegrip in de astrofysica
In natuurkundige zin speelt tijd een belangrijke rol bij onze concepten van ruimte en tijd, en deze begrippen zijn niet los van elkaar te zien.
Bekend is de relativiteitstheorie, waarin deze samenhang uiteengezet wordt.
Snelheid is een grootheid die ruimte en tijd aan elkaar koppelt.
Snelheid is altijd een uitdrukking van afstand en tijd, bijv. kilometer per uur, of meter per seconde.
Tijd is onlosmakelijk verbonden met beweging en ruimte.
Einsteins speciale relativiteitstheorie stelt dat een voorwerp, bijvoorbeeld een ruimteschip, dat zich met de snelheid van het licht verplaatst,
zeer bijzondere veranderingen ondergaat. De tijd verstrijkt ín het ruimteschip langzamer in vergelijking met de tijd op aarde.
Aangezien de snelheid van het licht altijd constant blijft, raken tijd en ruimte bij hoge snelheden “verwrongen”.
In dit verband speelt tijd ook een rol bij de theorieën omtrent het ontstaan van het heelal, de Big Bang theorie.
Het heelal kan volgens de relativiteitstheorie niet statisch zijn, maar is in beweging, en is feitelijk aan het expanderen.
Dit impliceert dat het heelal met alles erop en eraan ooit begon als een singulariteit,
een enkel punt van ongelofelijke dichtheid, waarin alles door zwaartekracht bijeengehouden werd, en ruimte-tijd een soort “loop” vormde.
Met andere woorden: tijd bestond niet vóór het onstaan van het heelal.
De verwachting is dat het heelal een zekere grootte zal bereiken, waarna het hele zaakje weer zal krimpen,
zodat het hele universum weer zal samenvallen tot een uiteindelijke singulariteit: de Big Crunch.
Dit betekent tevens het einde van de tijd.
Dit alles neemt niet weg dat U in die tussentijd Uw dierbare klokje gerust bij Klokjesluider ter reparatie kan aanbieden!
Tijdsbesef in filosofische zin.
Een onuitputtelijke bron van uitvoerige bespiegelingen over de tijd vormt de filosofie.
Een willekeurige gedachtenoefening:
In het menselijk bewustzijn begint tijd als een besef van ordening.
Het cyclische aspect van onze tijdsbeleving is het resultaat van een conditionering, een reactie op onze natuurlijke omgeving, die bestaat uit talloze en eindeloze zich
herhalende gebeurtenissen.
Deze cyclische gebeurtenissen zijn nauw met elkaar verweven, en bewegen zich in ruimer perspectief lineair voort.
Terwijl wij enerzijds cylclisch leven: slapen, waken, van dag tot dag en van week tot week,
ondergaan wij anderszins ons bestaan als een eindeloze reeks van opeenvolgende voltooide episoden, elk uniek en eenmalig.
We volgen een cursus, streven een doel na, kijken uit naar een toekomst, bouwen een carrière op.
We volgen een gedachtenlijn, een logische redenering, onderscheiden oorzaak en gevolg, reaktie volgend op prikkel.
Bij alles wat we ondernemen, streven we een opwaartse lijn na, ontwikkeling en vooruitgang.
Onze wens is te anticiperen op wat er gaat gebeuren, teneinde onze angst voor het onbekende te reduceren.
Wil je nog steeds weten hoe laat het is?
✉ dehaas@klokjesluider.nl
☎ 06 4381 7181
